چرا دچار شوک الکتریکی می‌شویم؟
تا به حال پیش آمده وقتی روی فرش راه می‌روید و دستتان را به دستگیره‌ی در می‌زنید، جرقه‌ای بزنید یا احساس شوک کنید؟ یا هنگام برداشتن کلاه پشمی در هوای زمستانی، موهایتان به‌طرز عجیبی به سمت بالا بایستد؟ این‌ها همه نشانه‌هایی از الکتریسیته ساکن هستند؛ پدیده‌ای که هم علمی است و هم در زندگی روزمره‌ی ما حضور پررنگی دارد، به‌ویژه در هوای خشک زمستانی.
الکتریسیته ساکن چیست و چگونه به‌وجود می‌آید؟
برای فهمیدن این پدیده باید به دنیای اتم‌ها سر بزنیم. هر اتم از سه ذره‌ی اصلی تشکیل شده است:
-
پروتون (بار مثبت)
-
نوترون (بدون بار)
-
الکترون (بار منفی)
پروتون‌ها و نوترون‌ها در مرکز اتم قرار دارند (هسته) و الکترون‌ها اطراف هسته در حال حرکت‌اند. گاهی اوقات، الکترون‌ها می‌توانند از اتم جدا شوند و به جسمی دیگر منتقل شوند. این انتقال بار الکتریکی همان چیزی است که به آن الکتریسیته ساکن می‌گوییم.
چه موادی در ایجاد الکتریسیته ساکن نقش دارند؟
مواد مختلف در نگه‌داشتن یا رها کردن الکترون‌ها رفتار متفاوتی دارند:
-
نارساناها (مثل پلاستیک، شیشه، پارچه، هوای خشک): الکترون‌ها را محکم نگه می‌دارند.
-
رساناها (مثل فلزات): به الکترون‌ها اجازه‌ی جابجایی می‌دهند.
وقتی دو جسم نارسانا مثل کلاه پشمی و مو با هم سایش پیدا کنند، یکی از آن‌ها الکترون از دیگری می‌گیرد و بار دار می‌شود.
مالش، جرقه، جذب: همه‌ی این‌ها چگونه به هم مربوط‌اند؟
وقتی بادکنکی را به موهای خود می‌مالید، بادکنک الکترون اضافه به دست می‌آورد و منفی می‌شود. حالا اگر این بادکنک را به دیوار نزدیک کنید، دیوار با اینکه خنثی است اما چون بارهای مثبتش به بادکنک نزدیک‌ترند، بادکنک به دیوار می‌چسبد. این مثال ساده نشان می‌دهد چطور بار الکتریکی می‌تواند باعث جذب شود.
پس چرا در زمستان بیشتر این پدیده را تجربه می‌کنیم؟
هوا در زمستان خشک است، یعنی رطوبت کمتری دارد. رطوبت هوا نقش مهمی در تخلیه‌ی بار الکتریکی دارد. در هوای مرطوب، بار الکتریکی راحت‌تر از طریق مولکول‌های آب پراکنده می‌شود. اما در هوای خشک، بار جمع‌شده باقی می‌ماند و با کوچک‌ترین تماس، به صورت ناگهانی تخلیه می‌شود (مثل جرقه یا شوک الکتریکی).
نمونه‌های روزمره از الکتریسیته ساکن
-
راه رفتن با جوراب روی فرش
-
لمس دستگیره‌ی فلزی
-
برداشتن کلاه پشمی
-
چسبیدن بادکنک به دیوار
-
صدای خفیف “تَق” هنگام درآوردن پلیور
چگونه از شوک الکتریکی جلوگیری کنیم؟
-
استفاده از مرط‌کننده هوا در زمستان
-
پوشیدن لباس‌هایی با الیاف طبیعی به جای مصنوعی
-
لمس یک جسم فلزی بزرگ قبل از تماس با افراد یا اشیای دیگر
- اسپری ضد الکتریسیته ساکن برای لباس و مبلمان
نتیجه گیری
الکتریسیته ساکن بخشی از طبیعت و بدن ماست. اگرچه گاهی آزاردهنده به نظر می‌رسد، اما آگاهی از دلیل و نحوه‌ی شکل‌گیری آن می‌تواند ما را از تجربه‌های ناخوشایند مثل شوک ناگهانی نجات دهد. این پدیده نه‌تنها در زندگی روزمره، بلکه در صنایع، فناوری، و حتی پزشکی هم کاربرد دارد.
